Internationale Knoop XL

In maart 2021 stelde de Eindhovense gemeenteraad de Ontwikkelvisie Fellenoord/Internationale Knoop XL vast. Om het toekomstige hart van Brainport Eindhoven te versterken en de nationale en internationale positie van de regio te bekrachtigen. “Het is een project van formaat. Voor de stad, maar ook voor ons”, aldus Van Hussen. “In de afgelopen jaren schreven we al verschillende parkeer- en mobiliteitsvisies. Maar nu komt de grootste uitdaging: die abstracte ideeën doorvertalen in concrete mobiliteitsnormen en -eisen, businesscases en governance- en samenwerkingsmodellen.” De complexiteit? Die zit vooral in de lange doorlooptijd van de realisatie van het project; de planning loopt tot 2042. “De toekomst kent onzekerheden en de realisatie geschiedt in fases. We moeten dus iets bedenken wat je morgen al in kunt zetten, maar wat flexibel genoeg is om ook over 10 jaar nog toepasbaar te zijn.”

Minder auto’s en meer deelmobiliteit

Het wordt groots en meeslepend, die Internationale Knoop XL. Futuristisch zelfs, met beduidend minder auto’s en meer deelmobiliteit. “Dat is een prachtige visie. Maar als er minder ruimte voor parkeerplaatsen is, moet je over verschillende zaken extra goed nadenken”, zo stelt Van Loon. “Hoeveel schaarse ruimte je voor fietsenstallingen, auto’s en deelmobiliteit gaat realiseren bijvoorbeeld. En dat in de wetenschap dat de wereld er over 10 jaar zéker anders uitziet. We moeten dus voor een deel voorsorteren op ontwikkelingen, en die prognoses moeten dusdanig zijn dat daar beleid op gebaseerd kan worden. Dat is een uitdaging.”

En dan is er ook nog de vraag hoe alles in praktische zin georganiseerd wordt. “Wie zorgt waarvoor? Hoe gaan we de parkeercapaciteit beter benutten? En de restcapaciteit, zodat we zo min mogelijk bij hoeven te bouwen? Wie bepaalt wie er straks recht heeft op een parkeerabonnement en wie niet? Kortom: chaos voorkomen door de regie centraal te bepalen”, zo vertelt Van Loon. “En wat betekent dat qua geld? Wie moet wat ophoesten? Hoe gaan we met het oog op zo min mogelijk maatwerk een vast kader bepalen waarbinnen gewerkt wordt, maar dat zo nodig wel aangepast kan worden? En hoe gaan we om met risico’s, aansprakelijkheid, zeggenschap, verantwoordelijkheid nemen en zaken bij andere partijen neerleggen? Dat is waar wij ons momenteel mee bezighouden. Een combinatie van praktisch uitwerken, invullen, de toepasbaarheid toetsen, organiseren, regisseren en het maken van afspraken met veel diverse partijen dus. We realiseren een set van bouwstenen en zoeken naar een manier om deze zo duurzaam mogelijk neer te zetten. Want je wilt iets bouwen wat ook toekomstvast is, met de zekerheid dat je het niet kunt dichttimmeren voor de komende 30 jaar.”

Onze ervaring met grote projecten

Dit is overigens niet de eerste keer dat Empaction bij een dergelijk groot en langlopend project betrokken is. In 2005 bijvoorbeeld deden we al uitgebreid ervaring op met parkeerexploitatie voor een lange periode. In opdracht van de gemeente Eindhoven ontwikkelden we destijds een publiek-private samenwerkingsconstructie (PPS), waarbij het recht op exploitatie van de publieke parkeergarages voor 30 jaar naar de markt is gebracht. Van Hussen: “Dat was toen ook een kwestie van een vergezicht schetsen. En zorgen dat de spelregels niet ieder jaar weer ter discussie zouden komen te staan. De afspraken moesten bestand zijn tegen crises, maar ook in tijden van economische voorspoed voor alle partijen rechtvaardig zijn.”

Meer recent deed Empaction ook in de Utrechtse Merwedekanaalzone ervaring op met strategiebepaling voor de lange termijn. Daar is een immense gebiedsontwikkeling gaande, met een mix van (sociale) huur- en koopwoningen voor starters, gezinnen, ouderen en alleenstaanden in een duurzame omgeving met veel groen en weinig auto’s. En ook daar worden winkels, horeca, scholen, gezondheidszorg en veel werkgelegenheid gerealiseerd. Van Loon: “De kennis en ervaring die we daar hebben opgedaan, kunnen we nu grotendeels op Internationale Knoop XL toepassen. En het prettige is dat we daar ook echt de mogelijkheden voor krijgen.”

Een binnenstedelijke transitie

In de tijd van de PPS in Eindhoven draaiden de adviezen nog vooral om autoparkeren. Tegenwoordig moeten zowel auto als fiets, deelauto en deelscooter in de plannen worden meegenomen. Van Loon: “We staan nu op een kantelpunt. De mobiliteitstransitie is eigenlijk pas net met veel ambities gestart, en het is nog kinderschoenenwerk. In veel gebiedsontwikkelingen wordt er echter al vol op ingezet. We moeten ons nu dus richten op een breder mobiliteitsaanbod, maar tegelijkertijd ook rekening houden met de huidige omstandigheden.” Hij voegt toe: “En we moeten niet vergeten dat deelmobiliteit nog geen winstgevende business is; iedereen schrijft momenteel rode cijfers. Maar we staan aan de vooravond van een binnenstedelijke transitie die onomkeerbaar is en dienen te voorkomen dat de wal het schip keert. We hebben veel te maken met marktpartijen die deelmobiliteit aanbieden, maar waarvan de businessmodellen flinterdun zijn. Dat is lastig. We moeten daar bij onze uitwerking dus rekening mee houden en gunstige omstandigheden voor ze creëren, zodat private ondernemingen en gemeenten elkaar vinden om het grotere plaatje te kunnen verwezenlijken.”

De eerste denkfase voor Internationale Knoop XL is inmiddels afgerond, zo laten de adviseurs weten. Van Hussen: “De denklijnen zijn dus bepaald en met de gemeente afgestemd. We zijn nu de verschillende bouwstenen aan het uitwerken. En we treden ermee naar buiten om te onderzoeken hoe onze denkwijze door de markt ontvangen wordt. We zijn daarnaast de gemeentelijke businesscase aan het doorrekenen en het governance-model aan het uitwerken, zodat we alles heel concreet met stakeholders kunnen bespreken. En tot compromissen kunnen komen waarin iedereen zich kan vinden. Uitdagend, alleen al omdat je heel veel verschillende belangen bij elkaar moet brengen. En omdat je niet per ontwikkeling maatwerk wilt maken. Het wordt hoe dan ook voor iedereen passen, meten en meebewegen.”

Investeren in iets wat er nog niet is

Van Hussen vervolgt: “Wij eisen bijvoorbeeld dat er straks 1 app is waarmee je alle deelmobiliteit in de stad kunt ontsluiten (MaaS). Maar daar zit een aanbieder vanuit de markt op voorhand niet op te wachten. Er moet dus nog heel wat gebeuren voordat alle partijen achter onze plannen staan. Dat is juist ook de uitdaging.” Van Loon: “En het goede nieuws is dat die app niet alleen voor Eindhoven gemaakt wordt, maar landelijk zal worden ingezet.”

Ondanks alle ervaring blijft het een puzzel, zo’n mobiliteitstransitie. En zeker met omvangrijke projecten zoals Internationale Knoop XL, die zich uitspreiden over een extreem lange periode. “Je vraagt aan partijen te investeren in iets wat er nog niet is. Je moet wel, want je moet verdichten en door alle ambities met de openbare ruimte een andere vorm van mobiliteit kiezen. Maar voor alle partijen blijft de mobiliteitstransitie natuurlijk iets ongrijpbaars”, zo besluit Van Loon. En ook wanneer alles is besloten en vastgelegd, kunnen nieuwe ontwikkelingen altijd voor veranderingen zorgen. “Er moet flexibiliteit in de concrete plannen zijn ingebed. En daar ligt onze kracht: mobiliteitsvisies omzetten naar concrete handvatten die morgen toegepast kunnen worden en niet bij de eerste de beste draaiing van de wind moeten worden aangepast.”